JA NISAM OSLOBODILA BEOGRAD

U sudbonosnoj alternativi : rat ili mir

Poslednji projekat umetnice Milice Rakić znakovitog naziva Ja nisam oslobodila Beograd razmatra ličnost jednog od vodećih beogradskih nadrealista, borca u Španskog građanskom ratu i visokor kotiranog jugoslovenskog funckionera Konstantina Koče Popovića. Aproprijacijom artefakata (crteža, fotografija i zabeleški) pronađenih u Popovićevom arhivu, te njihovim kontrastiranjem sa vlastitim grafičkim radovima baziranim na jednostvanim, ali sasvim sigurno provokativnim parolama/porukama, umetnica uspostavlja jedinstven dijalog sa zaleđem proslavljenog umetnika, ratnika i političara.

Međutim, Rakićka ne sprovodi mitologizaciju baziranu na spekulativnim pretpostavkama često prisutnim u interpretacijama Popovićeve zaista nesvakidašnje i reklo bi se filmične biografije. Vlastitu opčinjenost ovom istorijskom figurom ona stavlja u funkciju pažljivog opažanja i kritičke artikulacije prošlosti i sadašnjosti, kulture i istorije, te rodnih i ideoloških implikacija koje iz istih proizilaze što jeste u fokusu njene dosadašnje umetničke prakse.

Rečenica Nisu me primili u jugoslovensku narodnu armiju u slučaju rata ja ću biti kurva ne samo da dobro ilsutruje umetnicinu odlučnost u zahtevu za rodnom ravnopravnošću, već dalje njenu potrebu da aktivno učestvuje u borbi. Sa tim se u vezu može dovesti i detalj iz Popovićeve biografije - njegova prva supruga Vjera Bakotić osetila se izneverenom kada se on pridružio partizanima, a njoj je poručio da podnese brakorazvodnu parnicu kako ne bi bila izložena torturi Gestapoa.

Za razliku od nemilih okolnosti u kojima se Bakotićka našla, Milica Rakić iznalazi rešenje performiranjem karatera drugarice Milice Rakič koja u datoj situaciji postaje pandanom Koče Popovića odnosno njegovom parnjakinjom i saborkinjom. Ovakav role play razotkriva ne samo potrebu žene da stupi u emotivno, seksualno, romantični dijalog sa muškarcemo ovakvog (u patrijarhalnoj kulturi konstruisanog) kova samo zbog njegovog društvenog statusa, već pre zbog ideološki artikulisanog sistema vrednosti koji on zastupa.

Drugi aspekt ovog Rakićkinog (umetničkog) manevra svoje uporište nalazi u nasleđu beogradskog nadrealizma odnosno njegovom povezanošću sa komunizmom. U više relevantnih publikacija lokalne istorije umetnosti je iskazana veza beogradskih aktera sa pariskim kružokom koji je vrlo aktivno zagovarao leve ideje. Ovde nije zgoreg podsetiti na Aragonov i Bretonov stav po kome je prava umetnost tesno povezana sa revolucionarnom aktivnošću: ona, kao i ova poslednja teži razaranju i uništenju kapitalističkog društva istaknutog u publikaciji La revoultion dabord et toujours iz 1925. godine (čiji su potpisnici bili i Moni de Buli i Dušan Matić).

Nadrealisti su se fokusirali na svet podsvesnog kao primarni izvor inspiracije, ali i na čitav korups ne umetičkih praksi marginalnih društvenih grupa i uopšte gledano na nekonvecionalne i radikalne pristupe. Poveznica velikog broja pripadnika pokreta sa postulatima komunizma bila je oličena u nehijerarhijskom delovanju gde su različite ideje i poetike moguće (uprkos činjenici da tridestih godina prošlog veka Breton postaje spritus movens celokupnog pokreta kada i dolazi do potpunog zalaska pojedinaca poputa Aragona u polje političkog), te verovanju da baš leva ideologija pruža mogućnost celovitog čovekovog ostvarenja.

Referisanjem kako na nadrealistički pokret u ovom slučaju otelovljen likom i delom Koče Popovića, te poduzimanjem umetničkih postupaka aproprijacije i citatnosti karakterističnih za nove umetničke prakse 1970-ih godina, Milica Rakić se približila onome što istoričar umetnosti Ješa Denegri naziva drugom linijom odnosno svojevrsnom kontinuitetu radikalnih umetničkih praksi nastalih u okviru jugoslovenskog umetničkog prostora od početka dvadesetih do početka osamdesetih godina prošlog veka.

Dakle, Milica Rakić odnosno drugarica Milica Rakič jeste artikulisani ženski kulturno-politički agens. Njen zadatak jeste da seciranjem prošlosti tumači sadašnjost, te donese ili doprinese možda minimalnim, ali značajnim pomacima aktuelnoj umetničkoj sceni ophrvanoj malograđanštinom, tržišnom komodifkacijom i prećutnim neutralizovanim modernizmom.

Korak dalje, Rakićka dekonstrukcijom patrijarhalnih dogmi, uspostavljanjem kontinuiteta sa politički radikalnim potencijalima avangardnih pokreta, ali i problematizovanjem problematike autorstva ispisuje nemoguće istorije odnosno one istorije koje su nepoželjne kako umetnički, tako i ideološki. Ona to čini iz artikulisane ženske i antifašističke perspektive koja u širem javnom prostoru lokalne sredine bive sve marginalizovanija i izložena represiji u odnosu na nagli rast neokonezervativizma što podcrtava ironičnim tonom priznanja da nije oslobodila Beograd (ovim referira na činjenicu da je Koča Popović oslobodio Zagreb) te upire prstom upravo na dominantan diskurs istorijskog revizionizma u kome posebno nema mesta za žene jer postoji društveni konsenzus po kome on treba da brani, a ona da rađa.

Nakon svih izvedenih opažanja nameće se utisak da između drugarice Milica Rakič i Konstantin Koče Popovića nema razlike. Oboje su borci, kosmopolite, drže do stila i leve ideologije, te im se staze u duhovnom, možda čak i emotivnom smislu prepliću uprkos fizičkim i vremenskim ograničenjima. Rakićkina incijativa odnosno potreba da preispita spektar značenja na raskršću istorije i nepokolebljivih ideja podrazumeva tenzičnu, gotovo fatalnu privlačnost koja emanira rat i mir, ljubav i mržnju, život i smrt.

*Naziv teksta odnosi se na opažanje Koče Popovića iz 1930-ih po kome on smatra da narodi ne mogu biti indiferentni prema istorijskoj dilemi fašizam-demokratija, koja ima svoj najoštriji izraz „u sudbonosnoj alternativi: rat ili mir’’.

Vladimir Bjeličić